Veel mensen beschouwen leefstijlgeneeskunde als iets nieuws, maar leefstijlgeneeskunde is al vele duizenden jaren oud.
In India was Susruta (600 v. Chr.) één van de eerste geregistreerde artsen die dagelijkse lichaamsbeweging voorschreef, in Griekenland was dat Hippocrates (460-370 v. Chr.).
Ook de Romeinen (753 v. Chr.- 476 n. Chr.) vonden lichaamsbeweging belangrijk als het ging om de behandeling van gezondheidsproblemen die gepaard gaan met obesitas en diabetes.
Leefstijlgeneeskunde omvat, zoals dit nu door de medische wereld wordt gezien, ‘een grondige beoordeling van de (gezondheids)gewoontes van een individu waarna een behandelplan wordt opgesteld die de patiënt helpt deze gewoontes te veranderen’.
Leefstijlgeneeskunde is het domein van artsen wanneer er sprake is van ziekte.
Maar leefstijlgeneeskunde is het domein van het individu zelf wanneer het gaat om het voorkomen van ziekte.
Chronische ziekten zijn op dit moment de belangrijkste oorzaak van gezondheidsproblemen en sterfte en zijn verantwoordelijk voor het grootste deel van de uitgaven binnen de gezondheidszorg.
Volgens de WHO zou ten minste 80% van alle hartaandoeningen, beroertes en diabetes type 2 en meer dan 40% van de kwaadaardige aandoeningen te voorkomen zijn met een gezonde leefstijl.
Waaraan overlijden mensen?
Iedereen verdient een lang en gezond leven. Om dit doel te bereiken hebben we in eerste instantie informatie nodig. Informatie over welke mensen ziek worden en waaraan ze overlijden. Dit willen we weten zodat we kunnen uitzoeken hoe we deze ziektes en overlijdens kunnen voorkomen..
De ‘Global Burden of Disease’ is een belangrijk en uitgebreid onderzoeksprogramma naar wereldwijde ziektes en doodsoorzaken.
Hieronder vind je een overzicht van het aantal overlijdens per ziekte wereldwijd:
Weten waaraan mensen overlijden is belangrijk. Wanneer je weet waaraan mensen overlijden geeft dat informatie over de effectiviteit van je gezondheidssysteem.
Wanneer bijvoorbeeld het aantal mensen in een land dat sterft aan hartaandoeningen of diabetes over een aantal jaren toeneemt dan zou je kunnen concluderen dat het belangrijk is initiatieven te ontwikkelen die een gezonde levensstijl stimuleren. Omdat we weten dat met een gezonde levensstijl deze ziektes voorkomen kunnen worden.
Bekijk hier de aantallen in Nederland:
Zorgwekkend is inderdaad dat een groot deel van de Nederlandse bevolking overlijdt aan chronische ziektes.
Wat is leefstijlgeneeskunde?
Leefstijlgeneeskunde gaat over het met wetenschappelijk onderzoek onderbouwd voorkomen en behandelen van (chronische) ziektes door middel van veranderingen in de leefstijl.
Vier, vijf of zes pijlers
Wereldwijd focust de leefstijlgeneeskunde zich op zes pijlers: gezond eten, meer bewegen, omgaan met stress, het aangaan van gezonde relaties, het vermijden van risicovolle stoffen zoals alcohol, drugs en tabak en het verbeteren van de kwaliteit van slaap.
In Nederland spreekt men soms over vijf of zelfs vier pijlers waarbij soms ‘zingeving’, ‘hormonen’ of ‘mindfulness’ worden toegevoegd en andere pijlers er vanaf worden gehaald.
Hoe dan ook, het lijdt geen twijfel dat dagelijkse gewoonten een enorme invloed hebben op de gezondheid en de kwaliteit van het leven, op zowel de korte als de lange termijn.
Dit wordt ondersteund door duizenden wetenschappelijke onderzoeken en heeft geresulteerd in richtlijnen voor de preventie en/of behandeling van (chronische)ziekten.
Een gezond gewicht
Obesitas (BMI hoger dan 30) krijgt veel aandacht. Maar wist je dat overgewicht (BMI van 25 tot 30) ook twee tot drie keer meer risico op hart- en vaatziekten geeft?
De kans op diabetes type 2 wordt bij overgewicht maar liefst tien keer zo groot. (Willett, Dietz en Colditz 1999)
Een optimale gezondheid, wat betekent dat in cijfers?
Het hebben van een optimale gezondheid betekent voor de meeste mensen dat ze na hun 20e jaar niet meer dan 2 of 3 kilo moeten zijn aangekomen.
Het gewenste gewicht moet binnen het BMI-bereik van 18,5 tot 25 liggen en bij voorkeur onder de 23.
Wanneer je een nog helderder beeld wilt van een optimale gezondheid geeft het meten van je taille-omtrek aanvullende informatie.
Je tailleomtrek meet je vlak boven je navel en het getal op de centimeter representeert je buikvet.
Buikvet is een belangrijke voorspeller van hart-en vaatziektes en diabetes type 2.
Je tailleomtrek is te veel wanneer deze bij vrouwen boven de 88 cm uitkomt en boven de 102 cm als het om mannen gaat (bron: Hartstichting).
Gezond eten
Veel mensen kiezen liever voor een pilletje dan dat ze hun levensstijl aanpassen.
Maar de relatie tussen voeding en verschillende aandoeningen wordt iedere keer weer opnieuw aangetoond.
Verzadigde vetten
Het vervangen van verzadigde vetten (vlees, vleeswaar, kaas) en transvetten (cake, koek, frituur) door onverzadigde vetten en omega 3 vetzuren (vette vis, noten en zaden) vermindert het risico op hart- en vaatziekten. (F.B. Hu en Willett 2002)
Groente en fruit
Het eten van (veel) fruit en groente vermindert het risico op hart- en vaatziekten. (Dagfinn Aune en anderen 2017)
Volkoren graanproducten
Het eten van volkoren graanproducten wordt
- consequent in verband gebracht met een lager risico op een coronaire hartziekte en diabetes type 2 (Yang Hu en anderen 2020)
- beheerst het gewicht en helpt constipatie voorkomen.
Suiker
Suiker heeft geen voedingswaarde en levert alleen calorieën. Suikerconsumptie (snoep, koek, frisdrank) vergroot het risico op overgewicht en leidt tot een snelle stijging van de bloedsuikerwaarde. Deze snelle stijging houdt verband met een verhoogd risico op diabetes en hart-en vaatziekten. (Schulze en anderen 2004).
Zout
De belangrijkste reden voor het beperken van zout is het effect op de bloeddruk, een belangrijke risicofactor voor beroerte en coronaire aandoeningen.
Gezonde voeding
Een dieet rijk aan groenten, volkoren granen en gezonde vetten wordt gezien als het beste dieet voor je gezondheid.
Soms heet zo’n dieet een plantaardig dieet en soms een mediterraan dieet. Soms bevat het eieren en zuivelproducten en soms vlees en vis.
Waar het altijd om gaat is dat het dieet veel groente en fruit, eiwitten en gezonde vetten bevat, dat de voeding nauwelijks of niet bewerkt is en dat het weinig geraffineerde koolhydraten (suikers) bevat.
Een groeiend aantal onderzoeken suggereert dat een dieet rijk aan groenten, eiwitten en gezonde vetten belangrijke voordelen biedt. Niet alleen wanneer je wilt afvallen maar ook bij het voorkomen van hart- en vaatziekten, diabetes type 2 en bijvoorbeeld het scherp houden van je geest.
Meer bewegen
We hebben het al zo vaak gehoord: bewegen is goed voor je en veel zitten is slecht voor je lijf.
Maar door de toegenomen beschikbaarheid van auto, trein en bus ter vervanging van de benenwagen en de fiets en door de vergaande mechanisatie van arbeid is veel bewegen er voor veel mensen niet of nauwelijks meer bij.
Dagelijks een half uur wandelen wordt in verband gebracht met belangrijke gezondheidsvoordelen terwijl ‘nog meer wandelen’ of ‘een nog intensievere activiteit’ wordt gelinkt aan een nog grotere afname van het risico op ziekte.
Regelmatig flink bewegen is de sleutel tot gewichtsbeheersing en preventie van ziekte. (Darren E.R. Warburton en anderen, 2006)
Veel bewegen verkleint het risico op hartaandoeningen, beroertes, diabetes en sommige vormen van kanker en verbetert de cognitieve functies, je denk- en leervermogen.
Door veel te bewegen ga je je beter voelen en je leeft er waarschijnlijk langer door.
Een opsomming van de gezondheidsvoordelen:
- bewegen verlaagt de bloeddruk
- helpt depressie voorkomen en behandelen
- zorgt voor een gezond gewicht
- vermindert het risico op hart- en vaatziekten
- reguleert de bloedsuikerspiegel
- maakt stoppen met roken gemakkelijker
- verbetert de geestelijke gezondheid
- zorgt voor betere denk- en leerprestaties
- versterkt de botten en de spieren
- vermindert het risico op bepaalde vormen van kanker (dikke darm-, borst-, baarmoeder- en longkanker)
- verminder het risico op vallen
- verbetert de slaap
- vergroot de levenskansen
Omgaan met stress
Chronische stress zorgt voor een verhoogde productie van de stresshormonen adrenaline en cortisol.
Adrenaline bereidt het lichaam voor op een ‘vecht of vlucht’ reactie en cortisol zorgt ervoor dat deze reactie langer aanhoudt.
Adrenaline en cortisol zorgen onder andere voor een verhoogde hartslag, een hogere bloeddruk, voor meer zuurstof in het bloed en voor extra energie naar de spieren en de hersenen. Belangrijk wanneer een krachtige reactie nodig is.
Maar in onze stressvolle levens komt overproductie van stresshormonen veel voor.
En dit zorgt ervoor dat het lichaam te lang in de ‘vecht of vlucht stand’ blijft en daardoor uit balans raakt.
Slecht slapen, prikkelbaarheid, geheugenproblemen en depressie kunnen het gevolg zijn en onderzoek suggereert dat langdurig verhoogde stressniveaus het vermogen om met ziekte om te gaan vermindert.
Hoewel stress niet te vermijden is kan er wel aan gewerkt worden om op een gezonde manier met stress om te gaan.
Gezonde relaties
Naast gezond eten, meer bewegen en het verminderen van stress draagt een bevredigend
sociaal leven ook bij aan een kleinere kans op ziekte.
Onderzoek toont aan dat eenzaamheid een risicofactor is die kan leiden tot vroegtijdig overlijden.
Vriendschap (met mens of dier) kan stress verminderen, de immuniteit vergroten en verkleint de kans op dementie.
Zelfs het hebben van een huisdier kan de bloeddruk en het cholesterolgehalte verlagen en gevoelens van eenzaamheid verminderen.
En het vergroot de kans op meer lichaamsbeweging en een rijker sociaal leven doordat men vaker buiten komt.
Goede relaties (of dat nu romantische relaties, vriendschappen of familierelaties zijn) dragen bij aan een gezonder leven.
Het mijden van alcohol, drugs en tabak
Iedere handeling heeft impact op je leven.
Gedrag wat een gewoonte is geworden heeft een nog grotere impact.
Niet beginnen aan roken of stoppen met roken is de belangrijkste manier om hart- en vaatziekten en kanker te voorkomen.
En de invloed van alcohol op het lichaam begint al na de eerste slok.
Veel voorkomende effecten van alcohol, drugs en tabaksgebruik zijn:
- hart problemen
- ademhalingsproblemen
- verschillende soorten kanker als longkanker, keelkanker en borstkanker
- longemfyseem
- buikpijn, braken, obstipatie, diarree, misselijkheid
- lever- en nierschade
- gewichtstoename
- slapeloosheid
- coördinatieproblemen
- een droge huid en verkleuring van de huid
- ontsteking van de alvleesklier
- onvruchtbaarheid
Drugs- en alcoholgebruik hebben niet alleen invloed op iemands organen en mentale vermogens. Het heeft ook invloed op iemands uiterlijk en het vermogen om goed te functioneren.
Hoewel af en toe een glaasje, voor zover nu bekend, geen reden tot bezorgdheid is kan het drinken van wijn, bier of sterke drank op termijn wel zijn tol gaan eisen.
Beter slapen
Slecht kunnen slapen komt veel voor. Slaap is, net als voeding en lichaamsbeweging, cruciaal voor je gezondheid en je welzijn.
Slaap is de basis voor de gezondheid en ontwikkeling van zuigelingen en kinderen. Slaap is belangrijk voor de immuunfunctie, het voorkomen van diabetes type 2 en overgewicht, het verkleinen van de kans op hart-en vaatziekten en het beperken van de kans op ongelukken bij volwassenen.
Te weinig slaap beïnvloedt het gedrag en vermindert de productiviteit. Goed slapen is nodig om goed te kunnen presteren.
Daarbij zijn zowel de kwaliteit van je slaap als hoeveel uren je slaapt essentieel.
Hoe komt het dat er zoveel mensen chronisch ziek zijn?
De moderne geneeskunde heeft zijn wortels in de negentiende eeuw toen bacteriën en virussen de belangrijkste oorzaak van ziekte waren.
In het begin van de twintigste eeuw zorgde de ontdekking van antibiotica ervoor dat infectieziekten beter behandeld konden worden en maakte anesthesie de meer uitgebreide operaties mogelijk. Wanneer iemand ziek werd kreeg deze een pil of een operatie en daarmee kon de patiënt weer beter worden.
Maar ziektes zijn veranderd de afgelopen eeuw.
Voeding, omgeving, beweging
Onderwerpen die direct verband houden met ziektes in onze moderne samenleving zijn voeding, omgeving en beweging.
Voeding
Een ongezond voedingspatroon
Een gebrek aan de juiste voedingsstoffen door een ongezond voedingspatroon (te weinig groenten, te weinig fruit, te veel zout, te veel suiker, te veel verzadigde vetten) zorgt voor ontstekingen, hartproblemen en diabetes type 2.
Intensieve landbouw
Daarnaast nemen de voedingsstoffen in voeding af door intensieve bebouwing van akkers en het gebruik van kunstmest.
Schrale voeding
Voedingsmiddelen worden zo bewerkt dat er nauwelijks nog vitamines, mineralen of vezels in zitten.
Gebrek aan vezels
Het gevolg van het gebrek aan vezels in voeding is dat we er meer van eten dan goed voor ons is. Dit leidt tot overgewicht en overgewicht is de voorloper van veel chronische ziektes.
Verzadigde vetten
Daarnaast zitten er in bewerkte voedingsmiddelen vaak veel verzadigde vetten. Deze vetten zorgen voor een hoog cholesterolgehalte.
En de rijkelijk aanwezige transvetten verhogen het slechte cholesterol (LDL) en verlagen het goede cholesterol (HDL).
Kleur- en smaakstoffen
Kunstmatige kleur- en smaakstoffen veroorzaken hyperactiviteit, kanker en allergieën.
Suiker
De overvloed aan suiker in bewerkte voeding leidt tot gewichtstoename, problemen met de bloedsuikerspiegel en een verhoogd risico op hartaandoeningen
Omgeving
Meeroken
Meeroken en roken is verantwoordelijk voor beroertes, longkanker en coronaire hartziekte bij volwassenen en voor wiegendood, luchtweginfecties, middenoorontstekingen en astma bij kinderen.
Lucht- en waterverontreiniging
Naar schatting zijn er wereldwijd 4,2 miljoen vroegtijdige sterfgevallen die gekoppeld kunnen worden aan luchtverontreiniging (bron WHO).
Lucht- en waterverontreiniging gaat in toenemende mate gepaard met hart- en longaandoeningen, beroertes en luchtweginfecties.
Zware metalen zoals kwik, lood en cadmium lijken verantwoordelijk voor stofwisselingsziekten, kanker en hoge bloeddruk bij volwassenen en voor gedragsmoeilijkheden en een achterblijvende ontwikkeling bij kinderen.
Allergenen in huis worden in verband gebracht met astma bij kinderen.
Bewegen
De verschuiving van een fysiek (zeer) actieve levensstijl in de oude steentijd (20.000 v Chr.) naar de zittende levensstijl van nu ligt aan de basis van veel chronische ziekten.
De dagelijks te zetten stappen zijn met 50% tot 70% gedaald sinds machines het werk van de mens hebben overgenomen.
Waar in de oude steentijd dagelijks 13.000 tot 21.000 stappen door mannen en 10.000 door vrouwen werden gezet (James H O’Keefe en anderen 2010) is dat door de zittende leefstijl van nu gereduceerd tot zo’n 2.700 stappen per dag.
Chronische ziekten zijn in onze moderne tijd de belangrijkste doodsoorzaak. En lichamelijke inactiviteit is een van de hoofdoorzaken van de meeste chronische ziekten.
Samenvattend
Leefstijlgerelateerde ziekten zijn de belangrijkste doodsoorzaak in onze moderne wereld.
Veel chronische ziekten worden veroorzaakt door de blootstelling aan risicovolle stoffen, door een ontoereikend dieet, door het onvermogen om te kunnen gaan met stressvolle omstandigheden en door het gebrek aan fysieke activiteit.
Leefstijlgeneeskunde is een met wetenschappelijk onderzoek onderbouwde benadering om levensstijl gerelateerde ziekten te voorkomen en te behandelen.
Het is geen alternatief voor de traditionele geneeskunde, het is een noodzakelijke aanvulling.
