Rusteloze benen of het restless legs syndrome (RLS) is een aandoening die zorgt voor een onbeheersbare drang om de benen en/of de armen te bewegen.
Het is een hinderlijke kwaal die bij 1 op de 20 mensen voorkomt en die meestal ‘s avonds of ‘s nachts optreedt. Bewegen verlicht tijdelijk het onaangename gevoel.
RLS komt behalve in de benen en de armen, ook in de romp en zelfs in het gezicht voor.
De symptomen
Patiënten met RLS hebben een sterke drang om de benen te bewegen. Men spreekt vaak van een kriebelend of vervelend tintelend gevoel of een branderig gevoel. Men moet bewegen om het vervelende gevoel in de benen kwijt te raken.
De klachten zijn ’s avonds of ’s nachts erger, hierdoor slaapt men minder goed en kan men zich overdag moe voelen.
Mensen die RLS hebben, lijden vaak ook aan Periodic Limb Movement Disorder. De benen en de armen maken dan in de slaap schokkende bewegingen.
Hoe weet ik of ik RLS heb?
Het rusteloze benen syndroom is misschien wel de meest voorkomende aandoening waar veel mensen nog nooit van hebben gehoord. Het syndroom treft meer mensen dan diabetes type 2.
Deze vijf kenmerken moeten aanwezig zijn voor een diagnose van RLS:
- je hebt een sterke drang om je benen te bewegen (soms ook je armen en je romp), dit gaat meestal vergezeld met vervelende gevoelens in de benen
- de symptomen zijn ’s avonds of ‘ s nachts erger of komen alleen ’s avonds of’ s nachts voor
- de symptomen beginnen of worden erger wanneer je rustig zit of ligt
- de symptomen worden beter wanneer je beweegt
- de symptomen worden niet veroorzaakt door een andere aandoening zoals kramp, spataderen, oedeem of artritis.
RLS veroorzaakt vaak problemen bij het inslapen of bij het doorslapen. Dit is één van de belangrijkste klachten.
Wat veroorzaakt rusteloze benen?
De oorzaak van RLS kan samenhangen met:
- genetische aspecten
- een laag ijzergehalte
- een laag dopaminegehalte
- zwangerschap
- medicijnen
- nierfunctiestoornissen
- schildklierproblemen
- spataderen
- diabetes
Bij het merendeel van de patiënten is geen specifieke oorzaak aanwijsbaar. Andere oorzaken van rusteloze benen kunnen zijn histamine blockers en bepaalde antidepressiva. De klachten verergeren door roken, alcohol, koffie, overgewicht en stress.
Genetische aspecten
Genetica is een belangrijke factor bij RLS. Vooral als de kwaal al is begonnen toen je jong was. Bijna de helft van alle patiënten heeft een familielid met RLS. Er zijn specifieke genvarianten die in verband worden gebracht met de aandoening.
Een laag ijzergehalte
Sommige wetenschappers denken dat onvoldoende ijzer in de hersenen rusteloze benen kan veroorzaken. Zij ontdekten dat mensen met RLS vaak een laag ijzergehalte in hun bloed en ruggenmergvloeistof hebben. En hoe minder ijzer ze hadden, hoe erger hun symptomen waren.
Een laag dopamine gehalte
Er zijn aanwijzingen dat het RLS verband houdt met een verstoorde dopamine huishouding in een bepaald deel van de hersens (basale ganglia).
Deze basale ganglia gebruiken dopamine om spieractiviteit en beweging te coördineren.
Wanneer er minder dopamine in de hersenen aanwezig is kunnen spierspasmen en onwillekeurige bewegingen optreden.
Het dopamineniveau in de hersens daalt aan het einde van de dag, wat kan verklaren waarom RLS 's avonds en 's nachts erger is.
Zwangerschap
Rusteloze benen in de zwangerschap kunnen worden veroorzaakt door een tekort aan foliumzuur of ijzer.
Er zijn ook aanwijzingen dat stijgende oestrogeenspiegels tijdens de zwangerschap kunnen bijdragen.
Meestal verdwijnen de symptomen snel nadat de baby is geboren, hoewel bij sommige patiënten de symptomen zelfs na de bevalling aanhouden.
Nierfunctiestoornissen
Veel voorkomende problemen voor mensen met chronische nierinsufficiëntie zijn een laag ijzergehalte, bloedarmoede, onrustige benen en spierkrampen.
Gezonde nieren maken erytropoëtine (epo) aan, een hormoon dat helpt rode bloedcellen aan te maken. Bij beschadigde nieren gebeurt dit niet of onvoldoende. Dit kan bloedarmoede veroorzaken.
Bijna alle patiënten met een nierziekte moeten op enig moment extra ijzer of andere medicijnen nemen om hun lichaam te helpen meer rode bloedcellen aan te maken.
Hoewel het niet zeker is dat nierfunctiestoornissen de directe oorzaak van rusteloze benen zijn wordt aangenomen dat een behandeling met epo en ijzersupplementen kan helpen bij de behandeling van het Restless legs syndroom.
Schildklierproblemen
Zoals hierboven al beschreven kan de dopamine stofwisseling een rol spelen bij rusteloze benen.
Een laag dopamine gehalte wordt ook geassocieerd met schildklieraandoeningen.
Gegevens uit de medische literatuur* geven aan dat dopamine medicatie de symptomen van rusteloze benen vermindert door het niveau van het schildklierhormoon te verlagen.
Spataderen
Hoewel de meeste huisartsen niet gelijk aan spataderen zullen denken wanneer een patiënt met onrustige benen op het spreekuur komt, is aderlijden de oorzaak van veel beenklachten waaronder rusteloze benen.
Een lichtpuntje is dat meer dan de helft van de patiënten met een (middels duplexonderzoek) opgespoord vaatprobleem belangrijke verbeteringen ervaren, of helemaal van hun onrustige benen af komen.
Diabetes
Mensen met diabetes hebben hoge bloedsuikerspiegels wat zenuwbeschadiging kan veroorzaken. Dit noemen we diabetische neuropathie.
Schade aan de zenuwen van de voeten en het onderbeen door deze neuropathie draagt bij aan een vervelend gevoel in de benen wat gepercipieerd kan worden als rusteloze benen.
Komt RLS ook bij kinderen voor?
Onderzoek wijst uit dat RLS en Periodic Limb Movement Syndroom niet beperkt blijft tot volwassenen.
Hoewel RLS het vaakst wordt gediagnosticeerd bij mensen van middelbare leeftijd kunnen veel volwassenen de symptomen herleiden tot hun kindertijd. Ze herinneren zich vaak ‘groeipijnen’.
Rusteloze benen worden soms ook in verband gebracht met de aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit (ADHD).
De behandeling
RLS kan een grote impact op je leven hebben. Langdurig slecht slapen kan tot angst en depressie leiden. Belangrijk dus om te kijken naar wat je eraan kunt doen.
Het uitsluiten van oorzaken
De eerste stap bij de aanpak zou het uitsluiten van oorzaken moeten zijn.
Hoewel restless legs gerelateerd kunnen zijn aan dingen die buiten je controle liggen kunnen andere mogelijke oorzaken worden aangepakt.
Bespreek met je arts of jij condities hebt die de oorzaak van je klachten zou kunnen zijn.
- Gezondheidsproblemen zoals nierziekten worden gerelateerd aan RLS en ook zenuwbeschadiging door diabetes wordt ermee in verband gebracht.
- Ook bloedarmoede door ijzertekort kan een oorzaak zijn.
- Bepaalde medicijnen kunnen onrustige benen veroorzaken of verergeren. Zorg ervoor dat je arts op de hoogte is van je medicijngebruik.
IJzersupplementen
IJzertekort wordt als een van de belangrijkste oorzaken van rusteloze benen beschouwd.
Voor mensen met een laag ijzergehalte zijn ijzersupplementen daarom de eerste behandeling.
Vraag bij je huisarts of je bloed kunt laten prikken of begin, wanneer je daar niet op wilt wachten, direct al met het toevoegen van een dagelijkse boterham met appelstroop aan je dieet.
Rusteloze benen en vitaminetekort
Een vitamine D tekort wordt ook in verband gebracht RLS. Een onderzoek uit 2014 wees uit dat een vitamine D tekort de klachten bij mensen met een tekort verbeterde.
Mensen die hemodialyse ondergaan kunnen met vitamine C en E-supplementen de klachten verminderen. Overleg wel eerst met je arts.
Leefstijlveranderingen
Bepaalde leefstijlveranderingen kunnen verlichting geven wanneer je milde tot matige klachten hebt.
Beperk cafeïne, alcohol en tabak
Het gebruik van cafeïne, alcohol en tabak kan RLS verergeren. Het vermijden ervan kan het juist verminderen.
Denk ook aan producten die cafeïne bevatten zoals chocola, thee en energy drankjes.
Goed slapen
Vermoeidheid verergert RLS. Implementeer daarom een avondritueel. Zorg voor een koele, stille slaapkamer, ga iedere dag op hetzelfde tijdstip naar bed en sta iedere ochtend op hetzelfde tijdstip op.
Probeer iedere nacht minstens zeven uur te slapen.
Bewegen
Regelmatig sporten en bewegen kan de klachten verminderen. In 2006 bleek uit een klein onderzoek dat drie keer per week een combinatietraining van matige aërobe activiteit met weerstandstraining de ernst van de symptomen met ongeveer 50 procent kon verminderen.
Ga niet intensief sporten vlak voor je naar bed gaat. Lichte strekoefeningen en yoga voor het slapen gaan kan verlichting bieden.
Een warm bad of een massage
Een warm bad voor het slapen gaan of een beenmassage helpt de spieren ontspannen.
Medicatie voor rusteloze benen
Verschillende medicijnen die kunnen worden voorgeschreven bij restless legs zijn ontwikkeld om andere ziekten mee te behandelen. Het kan zijn dat jouw arts op zoek moet naar de juiste medicatie of de juiste combinatie van medicijnen die het beste past.
Dopamineagonisten
Dit zijn medicijnen die de niveaus van de chemische boodschapper dopamine in je hersenen beïnvloeden. Hoe dopamineagonisten werken bij RLS is niet bekend maar ze verminderen wel de klachten waardoor je beter kunt slapen.
Houd wel rekening met bijwerkingen als misselijkheid, duizeligheid en vermoeidheid.
Spierontspanners en medicatie
Deze medicijnen helpen je beter te slapen maar ze elimineren de restless legs niet.
Spierontspanners en medicatie kunnen er overdag voor zorgen dat je je slaperig voelt. Ze worden over het algemeen alleen gebruikt wanneer andere behandelingen geen verlichting bieden.
Wat te doen aan rusteloze benen in de avond en 's nachts?
Wanneer je je rusteloze benen voelt kan de maat vol zijn en wil je iets dat direct voor verlichting zorgt. Je wordt creatief als het gaat om het oplossen van die onbedwingbare onrust.
Hieronder vind je een aantal 'huis-tuin-en-keuken' oplossingen die niet direct gestaafd zijn met wetenschappelijk bewijs maar die toch de moeite van het proberen waard zijn.
Warmte en een betere bloedcirculatie
Het gebruik van een warmtedeken of een compressie apparaat voor de benen kan verlichting geven. Het apparaat oefent druk uit en verbetert de bloedcirculatie in de benen. Dit kan bij RLS, lymfoedeem en spataderen voor verlichting van de klachten zorgen.
Warme of koude kompressen
Warme of koude kompressen kunnen rustgevend zijn en worden gebruikt om zwelling bij verwondingen tegen te gaan.
Warme of koude kompressen kunnen ook effectief zijn bij RLS doordat de sensatie op de benen nieuwe neurologische paden in de hersenen creëert.
Magnesium
Magnesium is net als calcium een mineraal wat van belang is voor de gezondheid van botten en spieren. Van magnesium is bekend dat het de spieren kan ontspannen.
Neem magnesium niet in als onderdeel van een multivitamine.
Omdat het gebruik van ijzer, magnesium, kalium en calcium toxiciteit kan veroorzaken is het verstandig minerale supplementen alleen te gebruiken op advies van je (huis)arts.
Een zware deken
Van verzwaarde dekens (Gravity® Blanket)
is aangetoond dat ze de onaangename sensatie van rusteloze benen wegnemen.
Dit komt neer op iets dat ‘Deep Touch Pressure-therapie’ wordt genoemd. Wanneer gewicht gelijkmatig over het lichaam wordt verdeeld, worden drukpunten geactiveerd die helpen bij de productie van de voor de nachtrust belangrijke hormonen.
Een verzwaarde deken biedt niet alleen constante ‘druk’ maar bevordert ook een gezond slaappatroon.
Stretch je benen
Stretch wanneer je ‘s ochtends opstaat en voordat je ‘s avonds naar bed gaat.
Leid jezelf af met een spel of activiteit
Onderzoek toont aan dat de symptomen van RLS beheerst kunnen worden door jezelf af te leiden.
Probeer een taak die je mentaal uitdaagt zoals een puzzel, een sudoku of een geheugenspel. Ook het lezen van een goed boek zou kunnnen helpen.
Draag compressiekousen
Het gebruik van compressiekousen kan een effectief middel zijn bij RLS. Omdat de compressie meer aanwezig is dan het vervelende gevoel neemt het ongemak vaak af. Naast het verlichten van de rusteloze benen helpen compressiekousen ook zwelling verminderen en verbeteren ze de bloedcirculatie.
Gebruik een beenverhoger
Het gebruik van een beenverhoger in bed is een eenvoudige manier om ongemak in de benen te verminderen. Een beenverhoger verbetert de bloedsomloop, vermindert zwelling, ontspant de spieren en zou helpen bij lage rugpijn.
Voldoende beweging
Te lang stilzitten kan de symptomen van het RLS verergeren. Probeer daarom periodes van lang zitten af te wisselen met beweging. Wees creatief. Wanneer je op kantoor werkt wissel dan zitten af met staan en plan lange autoritten of vliegreizen als het kan ’s ochtends en niet laat op de dag. Kies voor een stoel bij het gangpad waar dat kan zodat je kunt opstaan en bewegen.
Relegs
Relegs is een klein apparaatje dat direct voor verlichting van RLS-klachten kan zorgen. Met de stimulator zou je met 1 druk op de knop het rusteloze gevoel in de benen kunnen dempen. Het apparaatje is niet goedkoop maar als je veel klachten hebt wellicht het proberen waard.
Meer informatie:
Nederlandse vereniging voor Neurologie
Bron:
